‘Stimuleer samenwerking om ongezonde leefstijl aan te pakken’
Meer plekken om te bewegen in de buurt, buurtcoaches, gezonde voeding op scholen en een suikertax. Landelijke partijen zitten vol plannen om jong en oud gezond te houden. Prachtig, maar er is toch echt een goede regionale aanpak nodig om mensen aan te zetten tot een betere leefstijl, zegt de Ommer huisarts, Paul Habets. Hij zette tien jaar geleden het gezondheidsprogramma Vitaal Vechtdal op. Ingrid Stijkel, De Stentor, 22-02-21, 09:30
Huisarts Paul Habets uit Ommen pleit al jaren voor een gezonde leefstijl gestimuleerd in regionaal verband. © Frank Uijlenbroek
Niet voor niets besteden veel partijen aandacht aan verbetering van de gezondheid van onze bevolking. Hart- en vaatziekten en obesitas staan in de top vier van meest voorkomende ziektes. De zorgvraag is gigantisch, wat de collectieve zorgkosten omhoog stuwt. Voor een deel zijn die chronische ziekten te wijten aan ongezond eten en onvoldoende beweging. Een slechte leefstijl dus.
Maar hoe zorg je er voor dat mensen meer gaan bewegen en gezonder eten? De Ommer huisarts Paul Habets zag geregeld mensen in zijn praktijk waarvan hij zo graag zou willen dat ze hun leefstijl zouden aanpassen. Hij vond dat de probleemoplossing te veel alleen bij de huisartsen werd gelegd. ,,Huisartsen kunnen dit niet alleen af. Mensen staan buiten de spreekkamer en pakken hun gewone leefstijl weer op. Je kunt alleen resultaat bereiken door een netwerk op te bouwen rondom patiënten. Door ze gericht programma’s aan te bieden, die gesteund worden door lokale of regionale ambassadeurs.’’
Huisartsen kunnen dit niet alleen af. Mensen staan buiten de spreekkamer en pakken hun gewone leefstijl weer op.
Vitaal Vechtdal
Habets begon daarom tien jaar geleden het gezondheid- en welzijnsprogramma Vitaal Vechtdal, een netwerkorganisatie waarin zorgaanbieders, gemeenten, scholen en werkgevers programma’s aanbieden ter bevordering van een betere gezondheid. Het netwerk van aangesloten organisaties breidt nog steeds uit. Recent is naast de gemeenten Ommen en Hardenberg ook Dalfsen aangesloten.
De activiteiten die worden ontplooid zijn laagdrempelig. Zo haalde Vitaal Vechtdal de diabetes challenge van de Bas van de Goor Foundation naar de regio en zette beweeggroepen op waarin mensen elkaar collectief uitdagen meer te gaan lopen. Er is al een aantal stoppen met roken-bijeenkomsten gehouden, waar telkens meer dan honderd belangstellenden op af kwam. ,,En we stimuleren mensen om mee te doen aan het alcoholpreventie-programma ‘Dry January’.’’
Gedragsverandering
De GGD IJsselland is aangesloten bij de Vitaal Vechtdal-beweging, want ze ziet de waarde om mensen tot gedragsverandering te stimuleren. Het is voor veel mensen lastig als hun omgeving niet meewerkt, zegt Marja de Jong, adviseur publieke gezondheid bij de GGD IJsselland. ,,Mensen pakken toch snel de auto om de kinderen naar school te brengen en kiezen voor die cola omdat ze dat nu eenmaal gewend zijn.’’ Naast informatie en ondersteuning vanuit de zorgsector is het daarom belangrijk, zegt ze, dat de omgeving verandert door bijvoorbeeld beweegactiviteiten aan te bieden en de prijzen van ongezonde voeding te reguleren.
Mensen pakken toch snel de auto om de kinderen naar school te brengen en kiezen voor die cola omdat ze dat nu eenmaal gewend zijn.
De eerste effecten van de Vitaal Vechtdal-beweging verwacht de GGD IJsselland nog voor de zomer. Dan kunnen de nieuwe uitkomsten van de algemene vierjaarlijkse gezondheidsonderzoeken gepubliceerd. Het gaat dan nog niet om concrete gezondheidseffecten die in het Vechtdal behaald zijn, zegt De Jong. ,,Maar we kunnen wel tussen-opbrengsten meten, zoals of mensen zich bewuster zijn van hun leefstijl, hoeveel mensen er bijvoorbeeld aan een anti-rookprogramma hebben meegedaan en de bekendheid van het Vitaal Vechtdal-programma.’’
De Jong noemt de beweging in het Vechtdal uniek, doordat het na tien jaar nog steeds bestaat en nog met nieuwe organisaties uitbreidt. Gestimuleerd door het Rijk zijn er al wel meer samenwerkingsverbanden opgezet, onder meer in Salland, Zwolle en op de Noord-Veluwe, maar vaak hebben ze andere of meer doelstellingen dan alleen leefstijlbevordering. Dat geldt ook voor initiatieven in de GGD-regio Noord- en Oost-Gelderland. Onder meer in de Achterhoek zijn beweegmakelaars actief die meer bewegen stimuleren.
We werden door Edith Schippers al als een proeftuin gezien, maar zijn nog steeds een roepende in de woestijn.
Habets vindt dat er een positieve beweging op gang is gekomen, ,,maar we zijn er nog lang niet. Wat betreft overgewicht zit het Vechtdal niet veel beter of slechter dan de rest van Nederland. Er is dus nog steeds werk aan de winkel.’’ Hij promoot de regionale aanpak waar hij maar kan, ook in Den Haag. Wat hem dan opvalt is dat het nog steeds een uniek project is, waarvan hij vindt dat het nog nergens navolging heeft gekregen. ,,We werden door Edith Schippers (minister van VWS van 2010 tot 2017, red.) al als een proeftuin gezien, maar zijn nog steeds een roepende in de woestijn.’’
Dat is dan ook direct zijn boodschap aan de landelijke politiek; ,,Pak nu eens door’’. ,,Toon leiderschap op dit thema. Eén staatssecretaris die zich bezighoudt met een gezonde leefstijl is te weinig. Investeer meer dan die twee procent van de VWS-begroting in preventie. En kijk verder dan de vier jaar regeerperiode. Dit probleem heeft een aanpak van langere tijd nodig.’’
Staatssecretaris Blokhuis: ‘mogelijk verplicht investeren in leefstijlpreventie’
Demissionair staatssecretaris van VWS Paul Blokhuis uit Apeldoorn juicht regionale initiatieven als Vechtdal Vitaal toe. Hij vindt dat ze er veel meer in het land moeten komen. ,,Nu ontstaat zo’n netwerk uit de gratie van een aantal enthousiastelingen. Nergens zit een verplichting op. We moeten ons op zijn minst de vraag stellen of die vrijblijvendheid er niet vanaf moet, en we meer moeten gaan verplichten te investeren in preventie.’’ Wettelijk zou kunnen worden bepaald dat gemeenten en zorgverzekeraars meer gehouden zijn aan het investeren in preventie. ,,Per regio kan dat dan worden ingevuld.’’
Met leefstijlbevordering en preventie kun je welvaartsziektes als obesitas voorkomen, mensen voelen zich erdoor gelukkiger en de zorg wordt er door betaalbaarder, zegt hij. ,,De cultuur is nu te veel dat zorgvolumes worden gefinancierd en preventie nauwelijks.’’
Akkoord
Een belangrijke aanzet voor een gezondere samenleving gaf Paul Blokhuis zelf al in 2018 met het Preventie Akkoord. Daarin staan tweehonderd afspraken voor minder roken en drinken, en acties om overgewicht te voorkomen. Zeventig partijen ondertekenden het akkoord, waarvan de afspraken tot aan 2040 doorlopen. Het is nog te vroeg om concrete gezondheidseffecten te meten, zegt Blokhuis. ,,Maar we hebben wel al veel succes geboekt met bijvoorbeeld rookvrije schoolpleinen. Met de frisdrankenindustrie zijn afspraken gemaakt voor een reductie van 30 procent suiker. Voor 2020 hadden ze al 25 procent reductie.’’
De bewindsman is niet bang dat van deze gezonde doelstellingen in een nieuw kabinet niets meer overblijft. Hij verwacht dat naar gezondheidspreventie de komende kabinetsperiode juist nog meer aandacht en geld gaat, wellicht verspreid over meerdere ministeries. ,,Door corona is het besef gekomen dat het belangrijk is te investeren in leefstijl, omdat mensen met overgewicht kwetsbaarder lijken te zijn voor de gevolgen van het virus. Laten we nu investeren in leefstijl. In de Kamer is dat niet tegen dovemansoren gezegd.’’
Wim Jan Renkema (GroenLinks): ‘Maak een preventiefonds’
Het Steenwijker Tweede Kamerlid voor GroenLinks, Wim Jan Renkema, is kritisch op het Preventie Akkoord. Er is volgens hem tot nu toe weinig resultaat mee geboekt. Demissionair staatssecretaris Blokhuis streeft naar een rookvrije generatie in 2040, maar voor de andere thema’s zijn nog geen afspraken gemaakt, zegt de Steenwijker politicus. De staatssecretaris zou het het zich lastig hebben gemaakt door met zeventig partijen het akkoord te tekenen. Dat grote aantal werkt in zijn ogen vertragend.
Het Tweede Kamerlid vindt dat zorgverzekeraars een grotere rol op zich moeten nemen in de gezondheidsbevordering. Zij zouden niet alleen preventieprogramma’s moeten aanbieden aan mensen die al chronisch ziek zijn. ,,We moeten eerder beginnen, waardoor we ervoor zorgen dat mensen niet ziek worden. Daarom moeten we de winsten van de zorgverzekeraars steken in een preventiefonds, zodat gemeenten meer armslag krijgen om serieus op preventie en leefstijlbevordering beleid te maken.’’ Onder meer het CDA wil ook zo’n preventiefonds.